سم‌پاشی یکی از روش‌های رایج و مؤثر در کنترل آفات و بیماری‌های گیاهان است. با این حال، استفاده نادرست از سموم کشاورزی می‌تواند به گیاه، محیط زیست و حتی سلامت انسان آسیب برساند. بنابراین، آشنایی با اصول صحیح سم‌پاشی برای هر کشاورز، باغدار یا علاقه‌مند به پرورش گیاهان ضروری است. در این مقاله به‌طور کامل به مهمترین اصول فنی و ایمنی در سم‌پاشی گیاهان می‌پردازیم.
۱. انتخاب زمان مناسب مهمترین بخش اصول سم‌پاشی گیاه
یکی از مهمترین نکات در سم‌پاشی، انتخاب زمان مناسب در طول شبانه‌روز است. بهترین زمان برای انجام سم‌پاشی، ساعات خنک روز یعنی اوایل صبح یا نزدیک غروب است. در این زمان‌ها، نور خورشید مستقیم و شدید نیست و دمای هوا نیز پایین‌تر است. این موضوع به چند دلیل اهمیت دارد:
کاهش تبخیر سم: در دمای بالا، سموم زودتر تبخیر می‌شوند و اثربخشی آن‌ها کاهش می‌یابد.
کاهش سوختگی برگ‌ها: ترکیب سم و نور شدید خورشید ممکن است باعث سوختن برگ‌ها شود.
افزایش ماندگاری و جذب: گیاه در دمای پایین بهتر می‌تواند مواد سم را جذب کند.
در هوای بارانی یا بادی نیز از سم‌پاشی پرهیز شود، چون ممکن است سم شسته شده یا پراکنده شود و اثربخشی خود را از دست بدهد.
۲. استفاده از تجهیزات ایمنی
کار با سموم کشاورزی بدون رعایت نکات ایمنی می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی به همراه داشته باشد. به همین دلیل استفاده از تجهیزات محافظتی هنگام سم‌پاشی ضروری است. این تجهیزات عبارتند از:
ماسک مناسب: ماسک فیلتردار یا ماسک مخصوص سم‌پاشی باید برای جلوگیری از استنشاق ذرات سمی استفاده شود.
دستکش لاستیکی: از تماس مستقیم دست با سم جلوگیری می‌کند.
عینک ایمنی: برای محافظت از چشم‌ها در برابر پاشیدن سم.
لباس آستین بلند و چکمه: برای پوشاندن پوست و جلوگیری از تماس مستقیم با سم.
پس از پایان سم‌پاشی، این لباس‌ها باید شسته شوند و فرد نیز بلافاصله دوش بگیرد.
۳. انتخاب سم مناسب ویژه ترین قسمت اصول سم‌پاشی گیاه
هر نوع آفت یا بیماری گیاهی نیاز به نوع خاصی از سم دارد. پیش از استفاده از هر سمی باید:
آفت یا بیماری به‌درستی شناسایی شود.
برچسب سم مطالعه شود تا از نوع، دُز مصرفی و نکات ایمنی آن آگاه شوید.
از سموم دارای مجوز و تاییدیه سازمان حفظ نباتات استفاده شود.
از مصرف خودسرانه یا ترکیب چند نوع سم بدون مشاوره کارشناسی پرهیز شود.
همچنین بهتر است از سموم کم‌خطرتر (مثل سموم بیولوژیک یا گیاهی) در اولویت استفاده قرار گیرد.
۴. تنظیم درست دستگاه سم‌پاش
دستگاه سم‌پاش باید به‌درستی تنظیم شده باشد تا ذرات سم به شکل یکنواخت و در اندازه مناسب روی گیاه پاشیده شود. نکاتی در این زمینه:
نازل دستگاه باید سالم و تمیز باشد.
فشار پاشش باید متعادل باشد تا از ایجاد مه یا قطرات درشت جلوگیری شود.
میزان مصرف آب باید با دُز توصیه‌شده در برچسب سم تطابق داشته باشد.
پیش از شروع، دستگاه باید با آب خالی تست شود تا از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل شود.
۵. رعایت فاصله برداشت و زمان تأثیر سم
برخی سموم نیاز به گذشت زمان مشخصی دارند تا اثر خود را بگذارند و در عین حال، از باقی‌ماندن اثرات زیان‌بار روی محصول جلوگیری شود. این زمان که “دوره کارنس” یا “زمان پرهیز از برداشت” نام دارد، روی بسته‌بندی سم درج شده و باید رعایت شود. در صورت برداشت محصول پیش از اتمام این زمان، خطر باقی‌ماندن سم در میوه یا برگ گیاه وجود دارد.
۶. سم‌پاشی هدفمند و اجتناب از آلودگی محیط زیست
هنگام سم‌پاشی باید دقت شود که سم فقط به قسمت‌های مورد نظر گیاه برسد و از آلودگی خاک، منابع آبی و سایر گیاهان پرهیز شود. برای این منظور:
از پاشش بی‌رویه خودداری شود.
در نزدیکی رودخانه، چاه یا منابع آب سم‌پاشی انجام نشود.
باقی‌مانده سم و آب شستشوی دستگاه به درستی و با رعایت اصول دفع شود.
۷. نگهداری و انبار سموم یکی از اصول سم‌پاشی گیاه که باید به آن دقت کنید
سموم باید در جای خشک، خنک و دور از دسترس کودکان نگهداری شوند. درب ظروف همیشه بسته باشد و هرگز نباید سم را در ظروف مواد غذایی یا بطری نوشیدنی نگهداری کرد. همچنین باید تاریخ مصرف سم را بررسی کرده و از مصرف سموم تاریخ‌گذشته پرهیز کرد.
نتیجه‌گیری
سم‌پاشی گیاهان زمانی مؤثر و ایمن خواهد بود که با آگاهی کامل و رعایت اصول فنی و بهداشتی انجام شود. رعایت نکاتی مانند انتخاب زمان مناسب، استفاده از تجهیزات ایمنی، دقت در انتخاب و مصرف سم، و توجه به محیط زیست می‌تواند هم اثربخشی کنترل آفات را افزایش دهد و هم سلامت افراد و محیط را حفظ کند. آموزش و دقت در اجرای این اصول، کلید موفقیت در کشاورزی سالم و پایدار است.